‘With great power comes great responsibility’

Een wijs man zei het ooit treffend in de tekenfilm Spiderman: ‘With great power comes great responsibility’. Vrij vertaald: ‘Veel invloed brengt veel verantwoordelijkheid met zich mee’.

Het is de vraag of pensioenfondsbesturen voldoende besef hebben van de invloed die ze hebben op de samenleving. Pensioenfondsen spelen een cruciale rol in de samenleving door een groot deel van de pensioenvoorziening van miljoenen Nederlanders te verzorgen. Daarmee hebben pensioenfondsen namens hun deelnemers zeggenschap over een belegd vermogen ter waarde van ongeveer 1500 miljard Euro.

Het afgelopen decennium heeft zich gekenmerkt door veel negativisme rond pensioenen, waarbij de fondsen te weinig duidelijk hebben gemaakt welke rol zij willen spelen in de samenleving bij het inzetten van het groeiende pensioenvermogen voor een duurzamere wereld.

Pensioenfondsbesturen hebben vooral geacteerd als risicomanagers die op het geld van de deelnemer passen en voor hen op zoek zijn naar (korte termijn) zekerheden die niet bestaan. Terwijl de 2e pijler in essentie juist moet gaan om het investeren van pensioenpremies en het creëren van meerwaarde op lange termijn.

Strakke wetgeving werkt belemmerend
De fondsbesturen moeten echter opereren in een FTK dat vanuit wantrouwen is ontwikkeld en waarbij herverdeling onder een vergrootglas ligt. Dit zorgt er voor dat ook onder deelnemers ieder besluit van het pensioenfonds vanuit individueel belang wordt benaderd en beoordeeld. Het gezamenlijke belang wordt door de focus op herverdeling volledig uit het oog verloren. De van oorsprong sociale functie van pensioenfondsen staat onder druk. Pensioenfondsen zijn in essentie geen financiële instelling.

Besturen betekent echter ook bíjsturen als de omstandigheden veranderen. De financiële positie en marktomstandigheden veranderen en ook de maatschappij verandert. Dat vraagt om bestuurlijke vrijheid om op een evenwichtige en solidaire wijze het gezamenlijk belang van deelnemers na te streven.

Het nieuwe pensioencontract geeft focus …
Het nieuwe pensioencontract neemt afscheid van de hang naar nominale zekerheid en korte termijnfocus in het toezichtkader. Dit geeft het pensioenfonds de mogelijkheid om met de pensioenpremie van jonge actieve deelnemers een langere beleggingshorizon te hanteren, waarbij de dagelijkse marktwaarde en volatiliteit secundair worden aan het creëren van lange termijn toegevoegde waarde.

Naast het feit dat dit een hoger rendement en een hoger pensioen oplevert, geeft dit ook ruimte om een groter deel van de beleggingen in te zetten voor een duurzame wereld. Naar mijn overtuiging kan dit hand in hand gaan.

… Maar beperkt de bestuurlijke ruimte
Het nieuwe contract stelt echter ook expliciete grenzen aan de mate van solidariteit; vanuit wantrouwen worden onderdelen van het pensioencontract dichtgetimmerd met waarborgen en toetsen. Er komt zelfs een expliciet verbod op discretionaire besluitvorming van het pensioenfondsbestuur. Alle verdeelregels moeten vooraf vast liggen en voor lange periodes. Waarom krijgen besturen geen wettelijk kader waarbinnen ze de belangen van deelnemers afwegen? Het geluk is dat de wetgeving nog niet definitief is.

Wat moeten pensioenfondsbesturen nu doen?
De mogelijkheid om de focus in het beleggingsbeleid te leggen op de lange termijn meerwaarde, zowel financieel als maatschappelijk biedt een uitgelezen mogelijkheid om de negatieve tendens in het vertrouwen te keren. De belangrijkste voorwaarde hiervoor is een helder kompas, met draagvlak onder deelnemers. Dat kompas geeft het handvat voor herkenbare en evenwichtige beleidsvorming voor alle generaties.
Het moet transparant zijn welke risico’s deelnemers lopen, op welke manier solidariteit is vormgegeven en welke maatschappelijke bijdrage het pensioengeld levert. Een groter vertrouwen in het pensioenfonds zorgt voor meer draagvlak voor en houdbaarheid van het 2e pijler pensioenstelsel. En dat is hard nodig.

Het nieuwe kompas is ook van groot belang bij de overgang naar het nieuwe pensioencontract. Pensioenbestuurders moeten eerlijk zijn over de gevolgen van de moeilijke keuzes die ze maken. Zoals: wie krijgt welk deel van de huidige collectieve pensioenpot in zijn persoonlijk vermogen en tot welke uitkering leidt dit? Door realistische verwachtingen over het nieuwe contract te wekken, wordt vermeden dat de teleurstellingen van de toekomst worden gecreëerd.
Voor het terugwinnen van het vertrouwen, zou het goed zijn dat de rigide dichttimmering in het nieuwe contract alsnog van tafel gaat.

Deze Blog is gebaseerd op mijn bijdrage in het boek ‘Waartoe zijn pensioenfondsen op aarde?’ dat is uitgebracht ter ere van het afscheid van Jan Tamerus, mijn voorganger bij PGGM. Het boek is te bestellen bij Wolters Kluwer.