Breng de ziel terug in de pensioenfondsen!

Het huidige Nederlandse stelsel van aanvullend pensioen, met zijn steeds duurdere schijnzekerheid van een gegarandeerde uitkering, is onbetaalbaar geworden. Maar een individueel alternatief, waarbij nauwelijks risico’s meer gedeeld worden, zet de bijl aan de wortel van de solidariteit en daarmee ook van de verplichtstelling. Daarmee verspelen we de basis van ons pensioenstelsel en halen we de ziel uit onze pensioenfondsen.

Het beste alternatief is de derde weg: een solidair en collectief ambitiepensioen. Een pensioen zonder onbetaalbare en onhoudbare garanties, waarbij risico’s collectief worden gedragen én met een duidelijke ambitie om mee te kunnen groeien met de stijgende prijzen. Een pensioen ook dat pensioenfondsen weer betekenisvol doet zijn en in staat stelt een belangrijke maatschappelijke functie te vervullen.

Dit beeld rijst op uit de essaybundel Waartoe zijn pensioenfondsen op aarde?, onder redactie van Jan Tamerus en Coen van Dedem. De bundel is samengesteld ter gelegenheid van het afscheid van Tamerus als master actuaris bij PGGM/PFZW en als adviseur van de VCP en de Stichting van de Arbeid vanwege zijn pensionering.

In een reeks bijdragen onderzoeken twaalf auteurs, tijdens het schrijven nog onwetend van het ultieme bewijs dat het coronavirus levert voor de fundamentele onzekerheid in de wereld, hoe pensioenfondsen weer betekenis kunnen krijgen in een toekomstbestendig pensioenstelsel. Daarvoor zijn in ieder geval twee zaken onontbeerlijk, zo blijkt uit de bundel.

Erken de fundamentele onzekerheid
Allereerst is erkenning nodig van de fundamentele onzekerheid in de wereld om ons heen. Zonder die erkenning, en met de buitengewoon kostbare schijnzekerheid die het huidige pensioenstelsel kenmerkt, blijven teleurstellingen over pensioen knagen aan het draagvlak voor het collectieve stelsel. Pas wanneer de erkenning van onzekerheid vorm krijgt in een nieuw stelsel, kunnen pensioenbestuurders goed doen wat ze móeten doen: er zijn voor hun deelnemers in die onzekerheid.

Het afscheid nemen van schijnzekerheid betekent dat harde (nominale) pensioengaranties tot het verleden gaan behoren. Dat maakt de weg vrij voor een beleggingsbeleid dat zich wérkelijk kan concentreren op een goede, waardevaste pensioenuitkomst, in plaats van op het op korte termijn veiligstellen van een duur nominaal pensioen.

Financieel én sociaal gaan in het pensioenfonds hand in hand
Een tweede noodzakelijke erkenning is dat pensioenfondsen een duaal karakter hebben: het zijn financiële instellingen (zonder winstoogmerk) met een sociale functie. Het pensioenfonds verbindt individuen in een collectief en beschermt huidige en toekomstige generaties tegen risico’s, op weg naar de realisatie van de pensioenambitie.

Hierin onderscheidt het pensioenfonds zich van een beleggingsfonds. Die verbindende en beschermende functie van het pensioenfonds als trustee is meer dan ooit van belang. In een samenleving waarin de scherpe kant van het neoliberale denken op zijn retour lijkt en we voor een wereldwijde verduurzamingsopgave staan, kunnen pensioenfondsen met een scherp oog voor de maatschappelijke ontwikkelingen, nationaal en mondiaal, een belangrijke rol spelen.

Als vormgevers van hernieuwde solidariteit én als maatschappelijke investeerders ten dienste van hun deelnemers. Ze kunnen financieel en maatschappelijk rendement hand in hand laten gaan. Zodat een goed pensioen kan worden genoten in een wereld die schoner, veiliger en rechtvaardiger is.

Jan Tamerus, medesamensteller en auteur:
“De pensioenwereld was de afgelopen jaren verdeeld en leek onmachtig. Maar er gloort hoop, nu partijen in de polder steeds meer bereid lijken bruggen te slaan. Met onze bundel hopen we bij te dragen aan een nieuw perspectief van een pensioen dat weer kan groeien en waar mensen weer vertrouwen in kunnen hebben.
Juist in de onzekere wereld van vandaag hebben mensen behoefte aan een solidair collectief. Niet een collectief dat onhoudbare garanties biedt, maar een collectief dat de lusten en lasten van de fundamentele onzekerheid in onze wereld op een rechtvaardige manier verdeelt. Pensioenfondsen kunnen die rol als geen ander spelen. Maar dan moeten we tot nieuwe afspraken komen. Afspraken zonder een fixatie op schijnzekerheid, maar mét een stevige ambitie en behoud van solidariteit tussen opeenvolgende generaties.”

Naast bijdragen van Jan Tamerus en Coen van Dedem kent de bundel bijdragen van Paul de Beer, Dick Boeijen, Lans Bovenberg, Jaap van Dam, Jean Frijns, Geraldine Leegwater, René Maatman, Benne van Popta, Stef Vermeulen en Ad Verbrugge en een voorwoord van Edwin Velzel, ceo van PGGM.

Over PGGM
De coöperatie PGGM biedt institutionele klanten: vermogensbeheer, pensioenbeheer en bestuursadvisering. Op 31 december 2019 beheerde PGGM voor diverse pensioenfondsen een vermogen van EUR 252 miljard en administreerde de pensioenen van 4,4 miljoen deelnemers. Onder de naam PGGM&CO kent de coöperatie een ledenorganisatie van ongeveer 750.000 werknemers in zorg en welzijn. Daarnaast ontwikkelt PGGM – zelf of met strategische partners – innovatieve toekomstvoorzieningen door pensioen, zorg, wonen en werken met elkaar te verbinden.

Het boek Waartoe zijn pensioenfondsen op aarde? is te bestellen bij Wolters Kluwer