Kalm blijven loont bij geopolitiek risico

PGGM adviseert pensioenfondsen over hun beleggingsbeleid. Ieder jaar stellen we (afdeling Strategisch Beleggingsadvies) samen met onze klant de economische toekomstverkenning (ETV) op. De klant kiest economische toekomstscenario’s, bijvoorbeeld in termen van de mogelijke renteontwikkeling voor de komende 15 jaar. Wij schatten vervolgens in welke verwachte beleggingsrendementen daarbij horen. Dit ETV proces leent zich ook om dieper te kijken naar omgevingstrends die pensioenbeleggingen zouden kunnen raken. Dit jaar hebben we een special gemaakt over geopolitieke risico’s. De bron voor het stuk is een literatuurstudie die ik samen met enkele studiegenoten heb gemaakt, en die in april is gepubliceerd in het vakblad van de Nederlandse VBA/CFA vereniging.

Kalm blijven loont

De studie toont dat grote en permanente verliezen door geopolitieke gebeurtenissen historisch zeldzaam zijn. In de afgelopen 200 jaar waren het er drie: de twee Wereldoorlogen en de oliecrisis van de jaren ‘70. Meer lokale gebeurtenissen komen vaker voor, zoals de huidige burgeroorlog in Syrië, de Irak-oorlogen van 1990 en 2003 en ‘9/11’. Lokale gebeurtenissen zorgen echter vaak voor slechts tijdelijke schommelingen; na een paar maanden staat de beurs meestal weer hoger dan ervoor.

Voor een lange termijnbelegger betekent dit dat kalm blijven meestal loont. Dat is niet gemakkelijk, want het zit in de mens ingebakken om bij gevaar handelend op te treden. Dit werkt goed als er een auto op je afkomt en jij opzij springt, maar minder bij abstracte, geopolitieke risico’s die continue fluctueren. Inspelen op geopolitieke risico’s heeft beleggers die dat deden de afgelopen jaren verlies opgeleverd.

Het is goed om je als belegger ervan bewust te zijn dat de hoeveelheid geopolitiek geweld sinds de Tweede Wereldoorlog is afgenomen. Het lijkt soms alsof we in tijden van toenemend geweld leven, maar de cijfers over bijvoorbeeld aantallen internationale conflicten en doden door oorlogsgeweld wijzen de andere kant op. De Amerikaanse psycholoog Steven Pinker noemt de periode na de Tweede Wereldoorlog de ‘lange vrede’ en geeft een aantal verklaringen voor het afnemend geweld:

• Instituties: staatsvorming (staatsmonopolie op geweld), rechtstaat (geen eigenrichting).
• Materiële welvaart, economische groei en globalisering: ‘vreemdelingen’ hebben jouw producten gemaakt; met deze mensen voer je geen oorlog.
• Gedeelde mentale modellen, gericht op empathie en meer gelijkheid tussen mensen: denk aan de ‘rechtenrevolutie’ (vrouwenemancipatie etc.) of gedragsvoorschriften die de impulsbeheersing hebben bevorderd.

Zet de tendens naar minder geweld door?

Groeiende welvaart en internationale verwevenheid zijn drijvende krachten achter het dalende geweld en deze lijken stevig verankerd. Er zijn echter geen garanties dat een grote uitbarsting van (nucleair) geweld zal uitblijven. Populisme is in opkomst, gevoed door toenemende ongelijkheid en onvrede. De kans op grote geweldsuitbarstingen stijgt daardoor weer, onder andere door verzwakking van bestaande instituties. Volgens de kwantitatief historicus Turchin eindigt oplopende ongelijkheid altijd in oorlog. Kortom, de 'lange vrede’ kunnen we niet als vanzelfsprekend beschouwen.

Overwegingen voor beleggers

De ervaring leert dat ‘kalm blijven’ meestal loont, maar de risico’s worden daar niet minder door. Wat kan een belegger doen om geopolitiek risico een plek in de portefeuille te geven? Onze analyse levert enkele aanbevelingen op:

• Wil je jezelf beschermen tegen geopolitiek risico? Dan helpt geografisch spreiden, omdat gebeurtenissen met een echt wereldwijde impact zeldzaam zijn.
• Overweeg een ruime allocatie naar aandelen, want de ervaring is dat deze op de zeer lange termijn bescherming bieden tegen inflatie en oorlogen. Na de Tweede Wereldoorlog was de waarde van obligaties en aandelen in Japan en Duitsland gedecimeerd. Obligatiehouders zagen hun geld nooit meer terug, maar bedrijven zoals Siemens, Daimler, Bayer en Mitsubishi krabbelden weer op en aandeelhouders hadden tien tot vijftien jaar na oorlog hun reële vooroorlogse waarde weer terug.
• Er lijkt eerder een beloning te bestaan voor het aangaan van geopolitieke risico’s dan voor het afdekken ervan. Het risico opzoeken kun je doen door te beleggen in opkomende markten, waar het hogere (geo-)politieke risico gepaard gaat met een hoger verwacht rendement. Het risico afdekken kan door bijvoorbeeld put-opties of verzekeringsproducten te kopen. Of dat verstandig is, is een andere vraag. James Montier (2011) vergelijkt het afdekken van staartrisico’s met een te duur betaald lot uit de loterij.