Lage rente houdt greep op pensioengeld

CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt heeft een initiatiefnota geschreven over het monetaire beleid van de ECB en de nadelige gevolgen voor pensioenfondsen. Hoe groot is nu de impact van een lagere rente op pensioen? En zijn er ook mogelijke oplossingen?

Lage rente zorgt voor duur pensioen
Voor pensioenopbouw betaal je bij een lagere rente meer premie. Zo moet je bij een rente van 0% nu 100 euro opzij zetten voor een pensioenuitkering van 100 euro over 20 jaar. Is de rente 5% dan hoef je nu slechts 38 euro opzij te leggen voor diezelfde 100 euro pensioen. Ofwel pensioenpremies stijgen bij een lagere rente. Of, als de premie al aan zijn plafond zit, dan wordt de pensioenopbouw lager.

Pensioenfondsen beheren ook vermogen voor reeds opgebouwd pensioen waar in het verleden al premie voor is betaald. Als de rente daalt moeten pensioenfondsen meer in kas houden voor de pensioenen die al zijn toegezegd. Hierdoor dalen de dekkingsgraden. Bij lagere dekkingsgraden kunnen pensioenfondsen niet meer indexeren en moeten soms zelfs korten.

Monetair beleid leidt tot extra lage rente
Eén van de oorzaken van de lage rente is het monetaire beleid van de Europese Centrale Bank (ECB). Het monetaire beleid is bedoeld om de economie te stimuleren. Maar één van de bijeffecten is dat het Nederlandse pensioenstelsel hard wordt geraakt. De exacte impact van het monetaire beleid op de rente en pensioen is niet perfect te kwantificeren. We zullen immers nooit weten wat er gebeurd was als het monetair beleid niet gevoerd was. Maar een inschatting van de ECB zelf is dat de 10-jaars rente ongeveer 0,5% is gedaald als gevolg van het opkoopprogramma in 2014 en 2015.

Impact op pensioen geleidelijk zichtbaar
Met een 0,5% lagere rente moeten Nederlandse pensioenfondsen circa 115 miljard extra in kas houden. Deels is dit opgevangen doordat het vermogen van pensioenfondsen met circa 40 miljard is gestegen door de lagere rente. Maar in totaal is er een tekort ontstaan van gemiddeld 900 euro per pensioendeelnemer. De jaarlijkse premie stijgt bovendien met gemiddeld ongeveer met 900 euro per deelnemer.

De impact van een daling in de rente op pensioen is dus fors, maar dit merk je niet direct. In ons pensioenstelsel zijn mechanismen opgenomen om de impact van financiële schokken, zoals een daling in de rente, te dempen. Dit voorkomt dat pensioenfondsen bij een tijdelijke financiële schok onmiddellijk de premies verhogen en pensioenen korten, terwijl de markt later weer opveert en ingrijpen achteraf helemaal niet nodig bleek. Maar als de rente nu structureel laag blijft, dan worden de gevolgen van de rentedaling langzaam maar zeker zichtbaar. Geleidelijk aan blijven indexaties achterwege, worden pensioenen gekort en gaan premies omhoog. Feitelijk zien we dit nu gebeuren.

Twee mogelijke oplossingsrichtingen
Het ECB-beleid heeft impact op de rente en daarmee op de pensioenen. Dit kost pensioendeelnemers veel geld. Want zij lopen uiteindelijk in ons pensioenstelsel het risico. Hetzij via hogere premies, danwel via lagere pensioenen. Dat is erg pijnlijk.

Er zijn twee belangrijke oplossingsrichtingen denkbaar. De ECB kan besluiten om haar opkoopbeleid af te bouwen. De rente gaat dan mogelijk weer omhoog. Een andere route is om het pensioenstelsel aan te passen. Maak pensioenen minder afhankelijk van de marktrente. Deze lijn is al uitgezet, momenteel is de SER hier druk mee.

Agnes Joseph
Expert Balansrisicomanager