Wie wint ‘Nobelprijs voor Pensioen’?

Als je gezond eten op ooghoogte zet in de schappen gaan mensen gezonder leven. Het is een van de bekende voorbeelden van ‘nudging’. Volgens de Nobelprijswinnaar voor de economie 2017, Richard H. Thaler, is nudging een goede aanvulling op traditionele instrumenten van gedragsbeïnvloeding zoals wetgeving, voorlichting en financiële prikkels. Het is goedkoop, efficiënt en er zijn tal van inspirerende voorbeelden.

Ook de Nederlandse pensioenwereld kijkt met interesse naar verschillende nudging technieken om mensen aan te zetten tot goede financiële planning.

Bekende voorbeelden van nudging in pensioen zien we in het buitenland. Zo is er in de UK onlangs auto-enrolment ingevoerd: je spaart automatisch voor pensioen, tenzij je zelf actie onderneemt om ervan af te zien. In de praktijk kiest slechts 10 procent voor zo'n 'opt-out'. Dankzij auto-enrolment sparen nu naar schatting 20 procent meer mensen voor hun pensioen in de UK.

Een ander mooi voorbeeld van nudging is het Amerikaanse ‘Save more tomorrow’-plan ontworpen door Thaler en Benartzi. Mensen leveren niet graag salaris in voor pensioenopbouw. Save more tomorrow speelt daar slim op in: op het moment dat je meer gaat verdienen gaat een deel van je extra salaris als extra premie naar je pensioenpot. Je salaris gaat nog wel een beetje omhoog (fijn voor nu!) en tegelijk spaar je meer voor je pensioen (fijn voor de toekomst!).

Binnen het Nederlandse pensioenstelsel zijn we nog niet zover. We kennen de verplichtstelling. Het grootste deel van de werknemers in Nederland spaart hierdoor voor aanvullend pensioen. En mede hierdoor is Nederland internationaal bezien toonaangevend op pensioengebied. Nudging was tot nog toe eigenlijk niet echt nodig.

We zien echter dat de pensioenrisico’s de afgelopen jaren zijn toegenomen. De pensioenopbouw is versoberd, en de pensioenleeftijd verhoogd. Daarnaast zien we een toename aan keuzevrijheid in pensioen. Ook in Nederland is het daarom meer dan ooit van belang om op tijd aandacht te krijgen voor financiële planning. Nudging, ofwel een goede keuzearchitectuur, kan hieraan bijdragen.

Thaler hanteert drie richtlijnen, die we kunnen toepassen voor een succesvolle pensioenkeuzearchitectuur: nudges moeten transparant zijn en nooit misleidend; er moet een gemakkelijke opt-out mogelijkheid zijn om af te zien van de nudge, het liefst op basis van één enkele muisklik; en er moet een goede reden zijn om te geloven dat het gedrag dat de nudge aanmoedigt, leidt tot verbeterde welvaart van degene die de nudge ondergaat.

Juist nu is het een goed moment om hierover na te denken. Het regeerakkoord spreekt over een nieuw toekomstbestendiger pensioencontract, dat binnen komend half jaar gereed moet zijn. Er is veel aandacht voor de techniek, maar relatief weinig aandacht voor een goede keuzearchitectuur. Terwijl juist de combinatie de sleutel kan zijn tot een werkelijk toekomstbestendig pensioencontract. Een contract dat ook de pensioenspaarders aanspreekt en helpt om voldoende pensioen op te bouwen. Want zoals Thaler benadrukt: ‘Economics is about people, not blind theories’.

Voor het bouwen van de brug tussen economie en psychologie krijgt Thaler de Nobelprijs voor de economie. Zijn pensioen-ideeën helpen nu al veel Amerikanen richting een beter pensioen. Laat het ook een inspiratie voor Nederland zijn. En heb je zelf een nog beter concept dan save more tomorrow? Laat het ons dan weten. Want dan verdien je wat ons betreft de ‘Nobelprijs voor Pensioen’!