Circulaire economie: ‘must’ voor een waardevolle toekomst

Van 21 tot 28 januari is de Week van de Circulaire Economie, een initiatief van MVO Nederland. Ter gelegenheid daarvan schreef Else Bos dit blog.

We moeten echt op weg naar een circulaire economie waarin we grondstoffen zoveel mogelijk hergebruiken. Daar redden we niet alleen onze planeet mee, het is ook een goede manier om onze welvaart te behouden

Het is noodzaak dat we overgaan van een lineaire economie - simpel gezegd een economie waarin fabrikanten producten maken die als afval eindigen - naar een circulaire economie, waarin we materialen door hergebruik in omloop houden. Vaak wordt dat belang geschetst vanuit de kwetsbaarheid van onze planeet zelf. De aarde is immers geen oneindig reservoir van grondstoffen, alleen hergebruik kan haar behoeden voor uitputting. Immers, we maken meer grondstoffen jaarlijks op dan het herstelvermogen van de aarde. Voor een indrukwekkende lijst grondstoffen is het moment dat ze echt zijn verdwenen al dichtbij.
Wat mij betreft is het versterken van onze welvaart echter minstens zo’n sterk argument voor circulariteit. Ik ben ervan overtuigd dat we economisch kunnen profiteren van die transformatie. Doen we niets en houden we onze economie overwegend lineair, dan blijven we waardevolle materialen vernietigen. Als ze eenmaal schaars zijn geworden of zelfs op raken, zal dat zorgen voor prijsschokken die sectoren raken die sterk afhankelijk zijn van grondstoffen. Dat heeft directe weerslag op beleggers zoals wij en de economie in zijn geheel, maar ook voor consumenten die productprijzen fors zullen zien stijgen. Met name in Europa blijven we dan afhankelijk van materialen die we betrekken van buiten de EU, terwijl de meeste grondstoffen al hier zijn, binnen de bestaande producten, gebouwen en bijvoorbeeld elektronisch afval.

Zakelijke én maatschappelijke doelen
Daarom kunnen we gewoonweg niet lineair doorgaan. En dat hoeft ook niet. Van oudsher wordt duurzaamheid ervaren als een keuze die ten koste gaat van je portemonnee: wil je goed doen, dat gaat je dat linksom of rechtsom geld kosten. Je levert welvaart in, is de gedachte. Ik denk echter dat in de circulaire economie zakelijke én maatschappelijke doelen perfect kunnen samengaan. Het is goed voor onze planeet, haar bewoners én hun welvaart.

Natuurlijk is de overgang van lineair naar circulair er een die in de reële economie zal moeten plaatsvinden. Fabrikanten zullen hun productontwerp, logistiek en complete business modellen moeten aanpassen. Dat is niet zomaar een kwestie van innovatie, maar komt neer op een fundamentele systeemwijziging, in productieketens, in afvalstromen, in hoe consumenten met producten die ze niet meer gebruiken omgaan, enzovoorts. Binnen dit systeem moeten vele betrokkenen samen de handen ineenslaan, omdat die veranderingen op elkaar afgestemd dienen te zijn.

Financiële wereld
Als we van productie gaan naar het beheren van circulaire materiaalstromen stelt dat ook de financiële wereld voor enorme uitdagingen. Het vergt veel investeringskapitaal, terwijl tegelijkertijd het nieuwe paradigma met veel onzekerheden is omgeven. Ook de financiële sector zal zijn producten en diensten rigoureus moeten aanpassen. Bijvoorbeeld hoe risico’s worden ingeschat van ondernemingen en sectoren in de lineaire economie of hoe we nieuwe verdienmodellen wegen in de kasstromen van ondernemingen.

Dat ons bestaande economische systeem lineair is georganiseerd, zien we ook terug in onze wetgeving. Een nieuw stelsel vraagt om aangepaste spelregels. Waar de overheid traditioneel subsidies verstrekt om veranderingen te bewerkstelligen, is het mijns inziens effectiever dat de overheid kijkt naar haar eigen bijdrage in het systeem, bijvoorbeeld naar de belastingen. Nu is de belasting erg hoog op arbeid en relatief laag op grondstoffen. Het is denkbaar dat (iets) te veranderen, waardoor het zowel een positief effect heeft op werkgelegenheid (arbeid wordt goedkoper) als positief is voor een effectiever materialengebruik.
Ook een mentaliteitsverandering bij consumenten is een essentiële voorwaarde voor de overgang naar een circulaire economie. Zonder hun actieve bijdrage zal die transformatie traag gaan, misschien zelfs te traag.

Bijdragen aan een waardevolle toekomst
Als PGGM zijn we verantwoordelijk voor de pensioenen van 2,7 miljoen mensen, voor wie we bijna 200 miljard euro aan vermogen beheren. Een van onze diepste overtuigingen bij die opdracht is dat de kwaliteit van hun leven na pensionering niet alleen afhangt van geld: een goed pensioen heeft alleen waarde in een wereld waarin het prettig leven is. Onze belangrijkste doelstelling is dan ook het bijdragen aan een waardevolle toekomst.
Daarom is het noodzakelijk dat ook wij, als vertegenwoordiger van de financiële sector, in actie komen. We kunnen helpen bij de overgang naar de circulaire economie, maar er tegelijkertijd ook van profiteren.
Daarvoor zullen we ons wel moeten aanpassen. PGGM heeft het initiatief genomen om samen met enkele andere financiële instellingen en kennisinstellingen te onderzoeken hoe financiering kan bijdragen aan de transformatie naar een circulaire wereld (zie onder). We zullen allereerst de spelregels van het nieuwe paradigma met elkaar moeten begrijpen. Wat zijn de gevolgen voor bedrijven en de economie als deze in toenemende mate circulair wordt?
Daar zullen we als financiële sector actief bij betrokken moeten zijn, omdat het van invloed is op onze dagelijkse business: de overgang naar het circulaire model zal flinke financiële impact zal hebben.

Als we voor circulaire producten gaan betalen naar gebruik in plaats van ze aan te schaffen, heeft dat bij de aanbieders namelijk gevolgen voor de balans en cashflow. Zelfs als de continuïteit van een bedrijf er op lange termijn ermee gediend is, zal de solvabiliteit anders zijn dan wanneer het bedrijf lineair is. Kredietbewakers zullen daar rekening mee moeten houden. Als goederen bij circulaire bedrijven op de balans blijven staan, zal dat ook gevolgen hebben voor de kapitaalseisen en de schuldpositie, de financiële risico’s en de financiële structuur.

Lineaire risico’s
Als producenten daarentegen lineair blijven opereren en afhankelijk blijven van schaarse materialen, kun je verwachten dat hun kostenniveau zal stijgen, dat hun marktpositie negatief wordt beïnvloed en ze door prijsschokken zullen worden blootgesteld aan grotere risico’s. Ik denk dat we over vijf jaar echt zullen spreken van lineaire risico’s in onze portefeuilles.

Tegelijkertijd zie ik ook kansen voor circulaire bedrijven. Die lijken efficiënter met middelen om te gaan en zijn daardoor beter bestand tegen de toekomstige schaarste aan grondstoffen.
We zien ook macro-economische voordelen, bijvoorbeeld op de arbeidsmarkt, doordat de economie verschuift van materiaalintensief naar arbeidsintensief. En doordat de afhankelijkheid van grondstoffen vermindert, zijn we minder afhankelijk van andere landen en de situatie aldaar. Dat vermindert in ieder geval dat risico. Immers, we zijn minder afhankelijk van invoer vanuit andere landen indien we de in ons land reeds aanwezige materialen opnieuw gebruiken.
Vanzelfsprekend zijn er niet alleen economische redenen. Onze diepe overtuiging is dat we maatschappelijk verantwoord willen ondernemen. We willen bijdragen aan maatschappelijke uitdagingen, ook op het gebied van het milieu. Onlangs hebben we bijvoorbeeld, als belangrijke investeerder in commercieel vastgoed, bepaald dat de vastgoedbedrijven waarin we investeren hun co2-emissies met de helft moeten terugbrengen.

Samen met andere partijen
PGGM wil in de toekomst met andere partijen samenwerken aan de overgang naar de circulaire economie, ook buiten de financiële sector. Ontwerpers, overheden, wetgevers, waardeketens in de reële economie, leiders van bedrijven en consumenten; allemaal hebben ze hun rol te spelen om deze transitie tot een succes te maken. En ik geloof dat deze noodzakelijke overgang alleen slaagt als alle stakeholders, publiek en privaat, de krachten bundelen. Geld zal een belangrijk instrument zijn om deze ontwikkeling te versnellen. Maar daarvoor is disruptieve verandering nodig. In de reële economie, maar ook binnen onze financiële sector.

Ik heb laatst in Luxemburg over dit thema mogen spreken bij de Europese investeringsbank (EIB) op een congres van de Europese Commissie. Daar heb ik iedereen voorgehouden dat het uiteindelijk om drie C’s gaat: courage, commitment and collaboration. We moeten de moed hebben deze vernieuwing te omarmen, ons te committeren aan deze belangrijke maatschappelijke uitdaging en echt samen te werken. Dan helpen we de economie en de planeet en dat is uiteindelijk het beste voor ons allemaal!

Else Bos
CEO PGGM

PGGM is overtuigd dat de overgang naar een circulaire economie belangrijk is voor zowel planeet als de economie. Om die reden maken we ons op verschillende manieren ons sterk voor deze transitie. Zo hebben we een internationale werkgroep opgericht, die we ook voorzitten, met banken, investeerders en andere financiële partijen om deze transitie goed te snappen, ons goed voor te bereiden en onze actieve bijdrage te kunnen geven. De werkgroep levert in februari een rapport op met een eerste analyse over geld en de circulaire economie.

Lees hier het rapport: Money makes the world go round (pdf, Engelstalig)