Netspar-rapport: wonen, zorg en pensioen meer integraal benaderen

Ik heb dan ook graag meegewerkt aan het Netspar-rapport ‘De routekaart naar een meer integrale benadering van wonen, zorg en pensioen’. Goede verbindingen bieden mensen meer mogelijkheden hun leven beter vorm te geven en leveren in potentie flinke welvaartswinst op (3 tot mogelijk wel 5,5% over de levensloop). Het rapport geeft ook de meest kansrijke stappen aan.

Suboptimale consumptiespreiding en managen risico’s…
Het Netspar-rapport concludeert dat het huidige beleid ertoe leidt dat huishoudens hun consumptie niet optimaal spreiden over hun levensloop is en hun risico’s niet goed kunnen managen. Doordat mensen niet integraal hun leven kunnen plannen over de verschillende domeinen (wonen, zorg en pensioen) kunnen ze hun financiële functies ((ont)sparen en lenen, verzekeren en beleggen) niet goed afstemmen op hun behoeftes. Allerlei trends versterken dat zoals een toenemende diversiteit in loopbanen, huishoudsamenstelling en andere factoren. One size fits all past daar steeds slechter bij.

… leidt tot diverse knelpunten voor huishoudens
De belangrijkste knelpunten zijn oversparen en ondersparen, bestedings- en liquiditeitsbeperkingen. Veel jongere werknemers met een koophuis bouwen zowel pensioenvermogen op als woningvermogen (door het aflossen van hun hypotheek). Daardoor hebben ze op dat moment weinig bestedingsruimte en sparen ze mogelijk te veel. Tegelijkertijd hebben ze dan na pensionering wel veel vermogen, maar zit dat vast in hun woning en hun pensioen en hebben ze weinig liquiditeit en flexibiliteit. Ook verder is er nagenoeg geen differentiatie in de systemen (vooral bij zorg en pensioen) om aan te sluiten op verschillende behoeften en ambities.

Catalogus van mogelijke oplossingsrichtingen
Het Netspar-rapport geeft een catalogus met allerlei mogelijke oplossingen en bekijkt inspirerende voorbeelden uit het buitenland waar meer verbindingen mogelijk zijn dan in Nederland. De eerste voorbeelden uit de catalogus hebben betrekking op flexibilisering van pensioen: meer flexibiliteit in inleg en opbouw en ook in opnamemogelijkheden. Andere pensioenvarianten verbinden pensioen en hypotheek en kijken – in de pensioenfase – naar flexibilisering van vermogen (woning en pensioen).

Ten slotte zijn er varianten die gaan over vermogensopbouw voor (extra) zorg en voor een zorgannuïteit die meer geld uitkeert als men fysiek minder kan en varianten die gaan over meer maatwerk in risicoprofiel.

Afruilen voor- en nadelen
De maatschappij tendeert naar steeds meer differentiatie. Meer differentiatie kan leiden tot duidelijk hogere welvaart, maar ook tot verkeerde keuzes, meer beroep op de overheid en druk op waardevolle risicodeling en solidariteit. Deze risico’s gelden in het bijzonder voor het pensioendomein, waar de consequenties van keuzes ver in de toekomst liggen en waar het risico dat mensen juist te weinig pensioen opbouwen reëel is.

Men kan differentiatie vormgeven middels maatwerk door aanbieders, of via keuzevrijheid bij deelnemers. Het rapport geeft ook afruilen bij wie die differentiatie het beste kan vormgeven: de aanbieder of het huishouden. Het rapport weegt de voor- en nadelen daarvan af. De belangrijkste voordelen van het laten kiezen door huishoudens is dat deze hun eigen behoeften beter kennen en meer keuze en eigen regie krijgen (dit heeft ook intrinsieke waarde). De belangrijkste nadelen zijn dat mensen verkeerd kunnen kiezen, duurdere uitvoering en selectierisico’s. Goede keuzearchitectuur kan zeker helpen.

Meest kansrijke stappen
Het rapport ziet vijf oplossingen die realiseerbaar zijn op redelijke termijn:

1. Afstemmen van de pensioenambitie op wonen en zorg: mensen met een koophuis zouden mogelijk minder pensioen hoeven te sparen en mensen met extra zorgbehoeften juist weer meer.
2. Overgang naar persoonlijke pensioenvermogens: verbindingen en flexibilisering eenvoudiger maken.
3. Flexibilisering pensioenuitkering: beperkte eenmalige uitkering bij pensionering. Dit maakt inzet van pensioengeld voor wonen en zorg echt mogelijk en kan bijvoorbeeld via verdere flexibilisering van bestaande hoog-laagconstructie.
4. Flexibilisering bij premieregelingen: sociale partners hebben bijvoorbeeld nu al de mogelijkheid om mensen lagere pensioenopbouw te geven en daarmee meer netto inkomen voor hypotheekaflossing.
5. Verzilveren van de woning: vooral voor extra pensioeninkomen, woningaanpassingen en extra zorg.

Het rapport geeft een goede analyse van mogelijkheden, voor- en nadelen (en meer nuance dan mijn blog). Nu is het aan de maatschappij, huishoudens, sociale partners, bedrijfsleven, pensioensector en de overheid om ermee aan de slag te gaan. Waar wachten we nog op?

Lees hier het Netspar-rapport 'De routekaart naar een meer integrale benadering van wonen, zorg en pensioen' (pdf).